Efeutu Coriolis

Una bolina mover ensin resfregón sobre un platu de seición parabólica que ta xirando a velocidá constante. La gravedá tira de la bolina escontra'l centru con una fuercia direutamente proporcional a la distancia al respeutive de ésti. La fuercia centrífuga (o, meyor dichu, l'ausencia de fuercia centrípeta) tira de la bolina escontra fuera. El caltenimientu del momentu angular camuda la velocidá angular de la bolina cuando ésta muévese escontra dientro (acelera) y escontra fuera (frena). Tamién puede espresase diciendo que, pa caltener la so velocidá llinial, la bolina camuda la so velocidá angular al variar la distancia respeuto a la exa. Sía que non, la magnitú subxacente ye la inercia y l'esviación que sufre la bolina con al respeutive de la direición de los radios ye l'efeutu Coriolis.
*Izquierda*: El movimientu reparáu dende un puntu de vista esternu.
*Derecha*: El movimientu vistu dende un puntu de vista solidariu col sistema non inercial.

El efeutu Coriolis, descritu en 1836 pol científicu francés Gaspard-Gustave Coriolis, ye l'efeutu que se repara nun sistema de referencia en rotación cuando un cuerpu atópase en movimientu respeuto de dichu sistema de referencia. Esti efeutu consiste na esistencia d'una aceleración relativa del cuerpu en dichu sistema en rotación. Esta aceleración ye siempres perpendicular a la exa de rotación del sistema y a la velocidá del cuerpu.

L'efeutu Coriolis fai qu'un oxetu que se mueve sobre'l radiu d'un discu en rotación tienda a acelerase con al respeutive de esi discu según si'l movimientu ye escontra la exa de xiru o alloñar d'ésti. Pol mesmu principiu, nel casu d'una esfera en rotación, el movimientu d'un oxetu sobre los meridianos tamién presenta esti efeutu, yá que dichu movimientu amenorga o amonta la distancia respeuto a la exa de xiru de la esfera.

Por cuenta de que l'oxetu sufre una aceleración dende'l puntu de vista del observador en rotación, ye como si pa ésti esistiera una fuercia sobre l'oxetu que lu acelera. A esta fuercia llámase-y fuercia de Coriolis, y nun ye una fuercia real nel sentíu de que nun hai nada que la produza. Trátase pos d'una fuercia inercial o ficticia, que s'introduz pa esplicar, dende'l puntu de vista del sistema en rotación, l'aceleración del cuerpu, que'l so orixe ta en realidá, nel fechu de que'l sistema d'observación ta rotando.

Un exemplu canónicu d'efeutu Coriolis ye l'esperimentu imaxinariu nel que disparamos un proyeutil dende l'Ecuador en direición norte. El cañón ta xirando cola tierra escontra l'este y, por tanto, imprime al proyeutil esa velocidá (amás de la velocidá escontra alantre al momentu de la impulsión). Al viaxar el proyeutil escontra'l norte, sobrevuela puntos de la tierra que la so velocidá llinial escontra l'este va menguando cola llatitú creciente. La inercia del proyeutil escontra l'este fai que la so velocidá angular aumente y que, por tanto, alantre a los puntos que sobrevuela. Si'l vuelu ye abondo llargu (ver cálculos a la fin del artículu), el proyeutil va cayer nun meridianu asitiáu al este d'aquél dende'l cual disparóse, a pesar de que la direición del disparu foi esautamente escontra'l norte. Finalmente, l'efeutu Coriolis, al actuar sobre mases d'aire (o agua) en llatitúes entemedies, induz un xiru al esviar escontra l'este o escontra l'oeste les partes d'esa masa que ganen o pierdan llatitú o altitú nel so movimientu.